PREVENCIJA PUŠENJA

Zakonska regulativa

U Srbiji 37% punoletnih građana puši svakodnevno ili povremeno.

Među onima koji su pušili duvan bar jednom u uzrastu od 13 do 15 godina 41,7%, a cigarete svakodnevno puši 11% učenika.

U releventnim istraživanjima duvan je naveden kao faktor rizika povezan sa najznačajnijim zdravstvenim problemima. Oko 30 odsto svih smrtnih ishoda od malignih bolesti nastaju kao posledica pušenja duvana i drugih faktora rizika.

Zakonski okvir koji u Srbiji obuhvata i reguliše ovu oblast čine:

• Zakon o duvanu, koji zabranjuje prodaju duvana maloetnicima, prodaju cigareta, prodaju u automatima, te nalaže stavljanje tekstualnih zdravstvenih upozorenja na sve duvanske proizvode – zakon se nedovoljno primenjuje
• Zakon o zaštiti stanovništva od izloženosti duvanskom dimu – zakon se nedovoljno primenjuje
• Zakon o zaštiti potrošača
• Zakon o oglašavanju, koji zabranjuje reklamiranje duvana i duvanskih proizvoda u svim medijima – postoji potpuna zabrana oglašavanja
• Zakon o akcizama
• Strategija kontrole duvana u Srbiji za period 2007-2015 predviđa veliki broj mera kontrole duvana
• Pravilnik o izgledu, sadržini i načinu isticanja oznake o zabrani prodaje cigareta i drugih duvanskih proizvoda maloletnim licima

Zakon o duvanu

• Članom 51 predviđa da je trgovac na malo (kome je izdata dozvola za trgovinu na malo duvanskim proizvodima) dužan da istakne posebnu oznaku “Zabranjena prodaja cigareta i drugih duvanskih proizvoda maloletnim licima”, na vidnom mestu objekta u kome obavlja tu delatnost, odnosno na svakom hjumidoru.
• U pogledu zabrane prodaje duvanskih proizvoda (član 71), zabranjena je prodaja duvanskih proizvoda maloletnim licima, prodaja duvanskih proizvoda u trgovinama na malo putem samoposluživanja kupaca, prodaja na malo duvanskih proizvoda putem automata (vending mašina), proizvodnja i prodaja slatkiša, grickalica, odnosno igračaka u obliku duvanskih proizvoda.
• Prema članu 77, svako pojedinačno i grupno pakovanje duvanskih proizvoda u prometu u Republici, osim duvana za žvakanje i drugih duvanskih proizvoda koji se ne puše, mora imati odštampano opšte i posebno upozorenje.
• Opšte upozorenje koje se primenjuje od 1. januara 2007. godine, glasi: “Pušenje ubija. Duvanski dim šteti ljudima u Vašoj okolini.” i mora biti odštampano na prednjoj strani pojedinačnog i grupnog pakovanja duvanskih proizvoda, tako da pokriva najmanje 30% prednje površine pakovanja.
• Posebna upozorenja se odnose na tekstualna zdravstvena upozorenja (npr. “Pušenje izaziva rak pluća, rak usne, rak jezika, rak glasnih žica”). Posebno upozorenje iz stava 3 ovog člana mora biti odštampano na poleđini pojedinačnog i grupnog pakovanja duvanskih proizvoda tako da pokriva najmanje 40% površine poleđine pakovanja.

Zakon o zaštiti stanovništva od izloženosti duvanskom dimu

• Članom 3 predviđeno je da je pušenje zabranjeno u svakom zatvorenom radnom i javnom prostoru, pod uslovima propisanim ovim zakonom.
• Pušenje je zabranjeno i u prostoru koji se, u smislu ovog zakona, ne smatra zatvorenim javnim prostorom, a koji je funkcionalni deo prostora u kome se obavlja delatnost zdravstvene zaštite, vaspitanja i obrazovanja, društvene brige o deci, socijalne zaštite, uključujući i dvorišni prostor, kao i otvoreni prostor za održavanje pozorišnih, bioskopskih i drugih vrsta predstava.
• Članovima 5 i 6 određeno je da ako odgovorno lice u ugostiteljskom objektu čija je upotrebna površina veća od 80 m² i koji nije u sastavu drugog prostora u kome je pušenje zabranjeno, nije zabranilo pušenje u svim prostorijama, dužno je da odredi kao prostor u kome je pušenje zabranjeno najmanje 50% prostora, odnosno da odredi posebnu prostoriju namenjenu isključivo za pušenje.
• Međutim, prema članu 7, odgovorno lice za ugostiteljski objekat čija je ukupna upotrebna površina do 80 m2 može da se opredeli da taj prostor u celosti odredi kao prostor u kome je pušenje zabranjeno ili kao prostor u kome je pušenje dozvoljeno i da na ulaznim vratima istakne odgovarajući znak u skladu sa ovim zakonom.
• Radi obezbeđivanja društvene brige za zdravlje stanovništva u Republici Srbiji i očuvanja i unapređenja zdravlja, otkrivanja i suzbijanja faktora rizika za nastanak oboljenja, sticanje znanja o navikama o zdravom načinu života, donesen je program za prevenciju i suzbijanje upotrebe duvana, osnovana Kancelarija za prevenciju pušenja, te obrazovana Komisija za prevenciju upotrebe duvana.

Zakon o akcizama

• Na duvanske prerađevine (cigarete, cigare, cigarilose, duvan za pušenje i ostale duvanske prerađevine) plaća se akciza utvrđena odredbama članova 40a, 40b, 40g i 40d ovog zakona.
• Prema članu 40a, na cigarete iz uvoza i cigarete proizvedene u zemlji plaća se akciza, i to, kao poređenje:
  • u periodu od 1. jula do 31. decembra 2017. godine u iznosu od 65,60 din/pak;
  • u periodu od 1. jula do 31. decembra 2018. godine u iznosu od 69,19 din/pak;
  • u periodu od 1. jula do 31. decembra 2019. dodine u iznosu od 72,22 din/pak;
  • u periodu od 1. jula 2020. godine u iznosu od 75,25 din/pak.
• Na cigarete iz uvoza i na cigarete proizvedene u zemlji, pored akcize iz člana 40a ovog zakona, plaća se i akciza po stopi od 33%. Osnovicu za obračun akcize iz stava 1. ovog člana čini maloprodajna cena cigareta, koju utvrđuje proizvođač, odnosno uvoznik cigareta (član 40b).
• Prema članu 40g, na cigare i cigarilose se plaća akciza u iznosu od 23,73 dinara po komadu.
• Na duvan za pušenje i ostale duvanske prerađevine plaća se akciza i to po stopi od:
  • do 31. decembra 2012. godine – 35%;
  • u periodu od 1. januara do 31. decembra 2013. godine – 37%;
  • u periodu od 1. januara do 31. decembra 2014. godine – 39%;
  • u periodu od 1. januara do 31. decembra 2015. godine – 41%;
  • od 1. januara 2016. godine – 43% (član 40d).

Zakon o oglašavanju

• Članom 50 ovog zakona zabranjeno je oglašavanje duvana i duvanskih proizvoda, uključujući svako isticanje žiga ili druge oznake proizvođača tih proizvoda.
• Zabranjeno je u oglasnoj poruci prikazivati pušenje ili oponašanje pušenja, odnosno upotrebu duvanskih proizvoda, kao i duvanskog dima (član 51).
• Ista pravila se odnose i na oglašavanje elektronskih cigareta (član 53).
• Kada je riječ o zabrani sponzorstva proizvođača duvanskih proizvoda (član 69), oglašivač duvanskih proizvoda ne može da sponzoriše medije, programske sadržaje, sportiste, sportske klubove, sportska takmičenja, uključujući i sponzorisanje pojedinaca, odnosno učesnika tih manifestacija. Takođe, ne može da sponzoriše decu ili maloletnike, njihove aktivnosti, kao ni lica ili aktivnosti čiju publiku pretežno čine deca ili maloletnici.

Zakon o zaštiti potrošača

• Prema članu 24 ovog zakona, zabranjena je prodaja, usluživanje i poklanjanje duvanskih proizvoda licima mlađim od 18 godina života. U slučaju sumnje da je potrošač lice mlađe od 18 godina, trgovac nije dužan da proda ili usluži duvanski proizvod dok potrošač ne omogući trgovcu uvid u važeću ličnu kartu, pasoš ili vozačku dozvolu.
• Prema članu 160, pravno lice će se kazniti novčanom kaznom u iznosu od 300.000 do 2.000.000 dinara ukoliko prekrši odredbu iz člana 24.

Strategija kontrole duvana

Kako se navodi u Strategiji kontrole duvana, Nacionalna komisija za prevenciju pušenja Ministarstva zdravlja, obrazovana marta 2003. godine, sagledala je neophodnost sprovođenja širokog spektra mera i aktivnosti u skladu sa Evropskom strategijom kontrole duvana i Okvirnom konvencijom o kontroli duvana Svetske zdravstvene organizacije i u tom cilju do sada je realizovala sledeće aktivnosti:

1. kontinuirano sprovođenje zdravstveno edukativnih kampanja (Ugasite cigaretu – produžite život, Zdravstvene ustanove bez duvanskog dima, Manje nikotina – više vitamina, Maneken duvanske industrije, Srbija bez duvanskog dima, međunarodna kampanja Ostavi i pobedi, obeležavanje nacionalnog [31. januar] i svetskog dana [31. maj] bez duvanskog dima);
2. organizovanje stručnih skupova na temu uloge zdravstvenih radnika u prevenciji i suzbijanju pušenja;
3. podrška razvoju mreže savetovališta za odvikavanje od pušenja, podrška zdravstvenim radnicima pri odvikavanju od pušenja, kao i osposobljavanju zdravstvenih radnika na primarnom nivou zdravstvene zaštite za pružanje pomoći pri odvikavanju od pušenja;
4. organizovanje radionica uz učešće inostranih eksperata u cilju edukacije, pre svega zdravstvenih i prosvetnih radnika, ali i drugih zainteresovanih za pružanje stručne pomoći pri odvikavanju od pušenja;
5. javne debate o duvanu u više gradova u Republici Srbiji;
6. uključivanje u globalna istraživanja (Globalno istraživanje o upotrebi duvana među mladima, Globalno istraživanje o upotrebi duvana među studentima zdravstvene struke), kao i u bazu podataka Regionalne kancelarije Svetske zdravstvene organizacije;
7. učešće u projektu kontrole duvana u okviru zdravstvene mreže Pakta za stabilnost jugoistočne Evrope;
8. doprinos u izradi zakonske regulative koja se odnosi na kontrolu duvana u Republici Srbiji (Zakon o duvanu, Zakon o oglašavanju i podzakonski akti);
9. potpisivanje i ratifikacija Okvirne konvencije o kontroli duvana Svetske zdravstvene organizacije;
10. izrada Strategije;
11. učešće na domaćim i međunarodnim stručnim skupovima.

Kratko o našim aktivnostima

Partneri i prijatelji programa